ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ -ΣΥΓΓΕΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ-ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ

Ιστορία

Το πνευματικό έργο είναι άυλο αγαθό και απο τη φύση του, δεδομένου, ότι στερείται υλικής υπόστασης, δίνει τη δυνατότητα προς εύκολη εκμετάλλευση από πολλούς χρήστες και σε διάφορους τόπους, χωρίς η εκμετάλλευση μιας χρήσης του έργου να αναιρεί κάποια άλλη χρήση του. Το πνευματικό έργο είναι απόρροια της προσωπικότητας του δημιουργού του και ο νομοθέτης, μέσω ρυθμιστικών κανόνων, προστατεύει τα έργα και τους δημιουργούς τους, ωστε να αποφεύγεται η εκμετάλλευση τους. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε ότι,  μεσω των κανόνων προστασίας, παρέχεται ενα σύστημα χρηματοδότησης της πνευματικής δημιουργίας.

Ο δημιουργός, εφόσον προστατεύεται το έργο του, έχει ένα κίνητρο περαιτέρω δημιουργίας και φυσικά την ελευθερία δημιουργίας, αλλά ταυτόχρονα εχει εξασφαλίσει και την επιβίωση του, εφόσον η σχετική νομοθεσία τον προστατεύει απο την εκμετάλλευση του έργου του.

Τα συγγενικά δικαιώματα έχουν θεσπιστεί  για την προστασία μιας κατηγορίας δικαιούχων, οι οποίοι με τις παροχές/εισφορές τους συμβάλλουν στην εκμετάλλευση των πνευματικών έργων. Ειδικότερα, έχουν θεσπιστεί για την προστασία των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, παραγωγών υλικών φορέων και ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών, ωστε αυτοί να προστατεύονται απο τη μαζική παράνομη αναπαραγωγή και διάδοση των παροχών/εισφορών τους.

Τα συγγενικά δικαιώματα περιλαμβάνουν απόλυτα περιουσιακά δικαιώματα, σχετικά περιουσιακά δικαιώματα και περιορισμένα ηθικά δικαιώματα.

Τα απόλυτα δικαιώματα είναι εκείνα για τα οποία  απαιτείται η χορήγηση άδειας, ενώ τα (μη απόλυτα ) σχετικά δικαιώματα,είναι εκείνα για τα οποία η αξίωση της εύλογης αμοιβής γεννάται απλώς και μόνο από τη χρήση αυτών, χωρίς να απαιτείται καμία άδεια του δικαιούχου.

Ως ηθικό δικαίωμα, δε,  ορίζεται η προσωπική σχέση που συνδέει το δημιουργό με το δικαίωμα του και ως εκ τούτου του δίνει απλόχερα πολλές εξουσίες (πχ δημοσίευση).

Συνταγματική Προστασία

Η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύεται από το Σύνταγμα, το οποίο, ως σύνολο θεμελιωδών κανόνων, αποτελεί Πηγή Δικαίου.

Στο α.2 του Συντάγματος, το οποίο προστατεύει την ανθρώπινη αξία, στο α. 5 που προστατεύει την προσωπικότητα του ανθρώπου σε όλες τις εκφάνσεις της, στο α 14 και 16 Σ, τα οποία προστατεύουν την ελευθέρια έκφρασης και διάδοσης ιδεών και την ελευθερία της τέχνης, της επιστήμης και της έρευνας, αντιστοίχως, προστατεύεται και η πνευματική ιδιοκτησία.

Επιπροσθέτως, είναι προφανές οτι η Πνευματική Ιδιοκτησία βρίσκει έρεισμα στο αρθρο του Συντάγματος που εγγυάται την προστασία της ιδιοκτησίας (α. 17Σ), αφού η τελευταία δεν περιορίζεται μονο στην έννοια της ιδιοκτησίας στο πλαίσιο του εμπράγματου δικαίου.

Τέλος, το α. 28 του Συντάγματος, κατα το οποίο «Οι γενικά παραδεδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου. Η εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συμβάσεων στους αλλοδαπούς τελεί πάντοτε υπό τον όρο της αμοιβαιότητας», προστατεύει την πνευματική ιδιοκτησία, καθώς επικυρώνει τις Διεθνείς Συμβάσεις, οι οποίες και ισχύουν στη χώρα μας ως κανόνες δικαίου, έναντι οποιασδήποτε άλλης διάταξης νόμου.

Η συλλογική διαχείριση, στη χώρα μας, νομοθετικά, εισήχθη με το ν. 4301/1929, ο οποίος τροποποίησε τον ν.2387/20. Άλλωστε εκείνος ηταν και η νομοθετική βάση για τη γνωστή σε όλους μας Ανώνυμος Ελληνική Εταιρία προς Προστασία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΑΕΠΙ). Βέβαια, η νομοθεσία αναφερόταν στην προαιρετική συλλογική διαχείριση, η υποχρεωτικότητα αυτής δε, εισήχθη το 1943 για τα συγγραφικά δικαιώματα θεατρικών έργων και πολύ αργότερα, περι τη δεκαετία του 1980 για δικαιώματα ερμηνευτών – εκτελεστών. Ετσι λοιπόν το 1993, με το νόμο 2121 έγινε η πρώτη προσπάθεια για εξασφάλιση της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας των δημιουργών και των δικαιούχων, αλλά και του καθορισμού των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης (collective management organizations). Οι ρυθμίσεις για τη συλλογική διαχείριση αναφορικά με την πνευματική ιδιοκτησία ίσχυαν και για τα συγγενικά δικαιώματα.

Ας σημειωθεί ότι για τους ΟΣΔ, σημαντική επιδίωξη ηταν η εξασφάλιση της οικονομικής ελευθερίας τους, για αυτό άλλωστε και η πλειοψηφία αυτών λειτουργεί υπο τη μορφή αστικών συνεταιρισμών , με εξαίρεση την εταιρία ΑΕΠΙ, της οποίας η άδεια εχει ανακληθεί το έτος 2018, αλλά και της εταιρίας ‘Τηλεοπτικά Δικαιώματα’’, η οποία όμως κατά το καταστατικό της δεν εχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Για να τηρείται η διαφάνεια αλλά και για να ελέγχεται η εξουσία των ΟΣΔ υπάρχει ο ex ante έλεγχος τους , κατά τον οποίο, για τη λειτουργία τους απαιτείται η άδεια λειτουργίας τους με υπουργική απόφαση (έκδοση Ατομικής Κανονιστικής Πράξης), η έκδοση απαραίτητων δικαιολογητικών για την έκδοση της και η κατάθεση αυτών στον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ), ο οποίος μετα από έλεγχο νομιμότητας και σκοπιμότητας εισηγείται στο Υπουργείο για την έκδοση τελικά η μη της άδειας λειτουργίας του ΟΣΔ.  Ο τελικός αρμόδιος, λοιπόν, για τον έλεγχο της τήρησης των διατάξεων του νομου περι πνευματικής ιδιοκτησίας είναι το Υπουργείο Πολιτισμού.

Ν.4481/2017

Η σημαντικότερη  τροποποίηση για τη συλλογική διαχείριση τέθηκε με τη θέσπιση του ν. 4481/2017, ο οποίος εχει ενσωματώσει την ευρωπαϊκή οδηγία 2014/26 ( για τη συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων) και η οποία είναι και μια από τις βασικές καινοτομίες σε σχέση με το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς.  Επιπροσθέτως, ο νέος νόμος, μεταξύ άλλων, εισάγει την έννοια της ανεξάρτητης οντότητας διαχείρισης στην ελληνική έννομη τάξη, τη διαδικασία με την οποία υποχρεώνονται οι χρήστες να ενημερώνουν τους ΟΣΔ για τα εργα που χρησιμοποιούν, ώστε να επιτυγχάνεται πιο δίκαιη διανομή στα μέλη των ΟΣΔ, εισάγει σύστημα κυρώσεων κ.α.

Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης (ΟΣΔ)

Οι ΟΣΔ εχουν σκοπό τη διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας αλλα και συγγενικών δικαιωμάτων, ενώ αναφορικά με τη διαχείριση σημειώνεται ότι αυτή περιλαμβάνει τη χορήγηση αδειών στους χρήστες , την είσπραξη εσόδων, τη διανομή των ποσών κ.α.

Βασικά χαρακτηριστικά του είναι ότι ανήκει ή ελέγχεται από τα μέλη του, οργανώνεται σε μη κερδοσκοπική βάση και δρα για το συλλογικό όφελος.

Ανεξάρτητες Οντότητες Διαχείρισης (ΑΟΔ)

Ως τέτοιες νοούνται οι οργανισμοί που εξουσιοδοτούνται για τη διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας η συγγενικών δικαιωμάτων, δεν ανήκει στα μέλη του και έχει οργανωθεί σε κερδοσκοπική βάση, δυο βασικά στοιχεία που τη διαφοροποιούν από τον ΟΣΔ. Οι σκοποί, η σύσταση τους, οι περιορισμοί και το πεδίο εφαρμογής τους ορίζονται στο νόμο.

Τέλος, όσο για την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που πραγματοποιείται στο πλαίσιο του ν. 4481, αυτή υπόκειται στις διατάξεις του ν. 2472/1997 (όπου έχει ενσωματωθεί η οδηγία 95/46 ΕΚ), πράγμα το οποίο σημαίνει ότι η όποια επεξεργασία προσωπικών δεδομένων πραγματοποιείται, αυτή θα πρέπει να εδράζεται σε μια από τις βάσεις νομιμότητας της νομοθεσίας περί προστασίας των προσωπικών δεδομένων.